Ostatnia wola spadkodawcy jest bardzo istotna – zarówno z punktu widzenia testatora, jak również przyszłych spadkobierców. Niezwykle ważne jest więc, aby testament sporządzony został w sposób prawidłowy, ważny z prawnego punktu widzenia.
Formy testamentu dzielą się na dwie kategorie: testamenty zwykłe oraz testamenty szczególne.
Testamenty zwykłe co do zasady mogą zostać sporządzone w każdym czasie i jeżeli nie zostały odwołane przez testatora, trwale wyznaczają porządek dziedziczenia.
Możliwość sporządzenia testamentów szczególnych /ustny, podróżny, wojskowy/ uzależniona jest natomiast od zaistnienia wyjątkowych okoliczności, a ich moc prawna jest czasowo ograniczona - testament szczególny traci bowiem moc z upływem sześciu miesięcy od ustania okoliczności, które uzasadniały niezachowanie formy testamentu zwykłego, chyba że spadkodawca zmarł przed upływem tego terminu. Bieg terminu ulega zawieszeniu przez czas, w ciągu którego spadkodawca nie ma możności sporządzenia testamentu zwykłego.
W niniejszym wpisie omówione zostaną testamenty zwykłe.
W A R I A N T P I E R W S Z Y : Samodzielne sporządzenie testamentu, bez konieczności wychodzenia z domu.
T E S T A M E N T H O L O G R A F I C ZN Y - nazwa co prawda brzmi skomplikowanie, jednakże w rzeczywistości chodzi o testament własnoręczny, który jest jedną z najczęściej spotykanych form testamentu (obok testamentu notarialnego).
Spadkodawca sporządza testament w ten sposób, że napisze go samodzielnie w całości pismem ręcznym, podpisze i opatrzy datą.
W tej formie testamentu, niedopuszczalne jest posługiwanie się urządzeniami technicznymi utrwalającymi pismo w sposób mechaniczny (komputer, maszyna do pisania). Oświadczenie spisane przez inną osobę na prośbę testatora, lecz przez niego osobiście podpisane, również nie spełnia wymogu własnoręczności, nie jest więc ważnym testamentem holograficznym. Testator może sporządzić testament w dowolnym znanym mu języku lub językach, posługując się dowolną formą literacką (np. dla dusz artystycznych : wierszem), przy użyciu dowolnych narzędzi pisarskich (ołówek, pióro, długopis) oraz materiału piśmienniczego (papier, pergamin, płótno).
Wprawdzie art. 949 § 1 k.c. stanowi o obowiązku napisania testamentu pismem ręcznym, jednakże wymóg ten jest spełniony również wówczas, gdy testament napisano przy pomocy stopy, ust czy protezy, którymi posługuje się testator. Omawiana forma testamentu jest dostępna dla osób głuchych lub niemych, lecz umiejących i mogących pisać oraz czytać.
Podpis umieszczony w testamencie własnoręcznym służy identyfikacji osoby testatora, pozwala przyjąć, że miał on wolę i świadomość testowania, a także świadczy o tym, że testament został ukończony. Kodeks cywilny nie określa wymagań, jakim musi odpowiadać podpis. W literaturze powszechnie przyjmuje się, że w zasadzie powinien on składać się z pełnego imienia (imion) i nazwiska. Za dopuszczalne uznaje się jednak także posłużenie się pierwszą literą imienia i nazwiskiem, a także samym nazwiskiem, a w przypadku nazwiska dwuczłonowego – jednym z nazwisk. Dopuszczalne jest także podpisanie się pseudonimem, jeżeli spadkodawca stale się nim posługiwał. Za podpis nie mogą być uznane parafa ani inicjały.
Wedle poglądu zdecydowanie przeważającego, testator powinien umieścić podpis pod tekstem testamentu. W razie natomiast gdyby podpis umieszczono w innym miejscu, testament holograficzny jest ważny tylko wówczas, gdy związek podpisu z treścią rozrządzenia jest oczywisty. Związek ten podlega ocenie z punktu widzenia istnienia więzi intelektualnej i przestrzennej, każdorazowo przez sąd przy uwzględnieniu okoliczności konkretnej sprawy
Ostatnim już wymogiem testamentu własnoręcznego, jest opatrzenie go datą. Data ma na celu usunięcie w przyszłości ewentualnych wątpliwości co do zdolności spadkodawcy do sporządzenia testamentu, co do treści testamentu, co do wzajemnego stosunku kilku testamentów, a także co do ważności testamentu (np. data może mieć znaczenie przy badaniu grafologicznym oryginalności podpisu spadkodawcy). Przepisy nie precyzują, w jaki sposób powinna zostać ona oznaczona.
Nie ulega wątpliwości, że najlepiej jeśli testator wskaże dzień, miesiąc i rok sporządzenia testamentu. Za dopuszczalne przyjmuje się także oznaczenie daty za pomocą opisu (np. „Wigilia 2020 r.”, „w dzień moich siedemdziesiątych urodzin”). Oznaczenie daty winno być jednak możliwie jak najbardziej precyzyjne. Data powinna odpowiadać chwili sporządzenia testamentu. Nie spełni wymogu ustawowego podanie w testamencie dat sprzecznych (chyba że z treści testamentu wynika, która z nich jest właściwa), daty niepełnej, a także nieprawdziwej (np. dowolnie obranej, przyszłej lub wstecznej).
Datę można umieścić w dowolnym miejscu na testamencie
W A R I A N T D R U G I : T E S T A M E N T N O T A R I A L N Y
Drugą z najczęściej spotykanych form testamentu jest sporządzenie go przed Notariuszem w Kancelarii Notarialnej w formie aktu notarialnego. Z całą pewnością jest to najbezpieczniejsza forma sporządzenia testamentu. Taki testament stanowi dokument o mocy urzędowej, znacznie trudniej jest go podważyć, jak również nie istnieje obawa jego utraty - testament sporządzony przez notariusza może zostać bowiem wprowadzony do Notarialnego Rejestru Testamentów. Wpis testamentu do rejestru jest nieodpłatny.
Udając się do notariusza, nie trzeba posiadać specjalistycznej wiedzy. Wystarczy świadome, swobodne i jednoznaczne wyrażenie woli co do rozporządzenia swoim majątkiem na wypadek własnej śmierci - resztą spraw formalnych zajmie się notariusz.
Testament notarialny sporządzony może zostać przed dowolnym notariuszem.
W A R I A N T T R Z E C I : T E S T A M E N T A L L O G R A F I C Z N Y
Polega on na tym, że Spadkodawca w obecności dwóch świadków oświadczy swoją ostatnią wolę ustnie wobec wójta /burmistrza, prezydenta miasta/, starosty, marszałka województwa, sekretarza powiatu albo gminy lub kierownika urzędu stanu cywilnego.
Oświadczenie spadkodawcy spisuje się w protokole z podaniem daty jego sporządzenia. Protokół odczytuje się spadkodawcy w obecności świadków. Protokół powinien być podpisany przez spadkodawcę, przez osobę, wobec której wola została oświadczona, oraz przez świadków. Jeżeli spadkodawca nie może podpisać protokołu, należy to zaznaczyć w protokole ze wskazaniem przyczyny braku podpisu.
Ważne : Testament w tej formie nie może zostać sporządzony przez osoby głuche lub nieme.
P O D S U M O W U J Ą C :
Nie ulega wątpliwości, że nikt z nas nie chce myśleć o śmierci swojej, czy osób nam najbliższych. Staramy się odpierać od siebie te myśli, tłumacząc sobie, że nastąpi to w odległej przyszłości, przez co wielokrotnie nie decydujemy się na sporządzenie testamentu bądź odwlekamy tę czynność. Takie działanie może mieć jednak daleko idące negatywne konsekwencje.
Jak pokazuje praktyka, brak dokładnego wyrażenia ostatniej woli może doprowadzić do wielu konfliktów wśród spadkobierców, zaś spisanie testamentu na niewiele przed śmiercią - do próby jego podważenia z uwagi na wiek, czy zły stan zdrowia testatora.
Z uwagi na powyższe, o rozporządzeniu swoim majątkiem na wypadek śmierci należy pomyśleć zawczasu i zrobić to w sposób rozważny – tak, aby nie dopuścić do powstania błędów merytorycznych czy formalnych dokumentu, które mogłyby skutkować nieważnością testamentu.